با توجه به اینکه ایران جز کشورهایی است که دارای بزرگترین منابع استخراج نفت و گاز در جهان است و با توجه به سند چشم انداز سال 1404 دولت مبنی بر اینکه ایران در 5 سال آینده به رتبه اول منطقه از لحاظ رشد سیاسی و اقتصادی نائل خواهد شد، بنابراین ضرورت ایجاد بازاری شفاف جهت انجام معاملات محصولات نفتی و پتروشیمی بیش از گذشته آشکار گردید.

به همین منظور بازاری شفاف جهت انجام معاملات حامل‌های انرژی با مجوز شورای عالی بورس و اوراق بهادار در بازار پایه فرابورس ایران ایجاد شد. هدف از ایجاد این بازار، ایجاد محلی قانونمند و کارآمد جهت انجام معامله و مبادلات شفاف فرآورده های نفتی و پتروشیمی با هدف کشف عادلانه قیمت و رفع هر گونه انحصارطلبی بود.

فعالیت های اصلی بورس انرژی 

در رابطه با عمده فعالیت های بورس انرژی می توان گفت که اهم فعالیت های این بازار جهت پاسخ گویی به نیازهای مشتریان نظیر؛ تسهیل تبادلات و خرید و فروش منابع انرژی، تامین بودجه مالی برای تولید کنندگان، توزیع کنندگان و مصرف کنندگان حامل های انرژی ، کشف و تعیین قیمت عادلانه حامل های انرژی ، پوشش دهی ریسک ، انجام معاملات به صورت شفاف و کاهش هزینه های معاملاتی شکل گرفته است.

کالاهای قابل معامله در بورس انرژی 

با تصویب سازمان بورس و اوراق بهادار، کالا های قابل پذیرش در بورس انرژی شامل انواع سوخت جت ، هیدروژن ، اشکال مختلف نفت خام ، گازهای طبیعی ، تمامی میعانات گازی ، انواع مختلف نفت سفید ، نفت کوره و مازوت، انواع مختلف گازوئیل، انواع بنزین ، گاز مایع، قطران، کلیه حلال ها ، متانول، اتانول ، آیزوفید ها ، اکستراکت، انواع برش های سنگین و سبک ، انواع لایت اند (Light End) هستند. ملاک تصمیم گیری در رابطه با کالاهایی که در آینده در این بازار نیز پذیرش خواهند شد، ماهیت ذاتی کالاها خواهند بود. لذا اگر کالا های مورد بررسی ماهیت انرژی داشته باشند در بورس انرژی قابل معامله خواهند بود.

شرکت های کارگزاری بورس انرژی 

در حال حاضر تعداد شرکت‌های کارگزاری عضو بورس انرژی ایران ۷۰ شرکت می باشد و همواره تعداد کارگزاران فعال در بازارهای مشتقه ، فیزیکی و سایر اوراق بهادار همواره بسیار مورد توجه و در حال افزایش هستند. به طور کلی شرکت های کارگزار عضو بورس انرژی مسئولیت اجرای معامله ، رسیدگی به حساب سرمايه گذاري اشخاص ، انجام مشاوره ، ارائه راهنمايي و معرفي شركت برای پذيرش در بورس را بر عهده دارند.

راهنمای ثبت نام و دریافت کد معاملاتی بورس انرژی 

فعالان بورس انرژی اعم از خریداران و فروشندگان باید قبل از انجام معاملات در بورس کد معاملاتی اخذ کنند ، لذا فرآیند دریافت کد معاملاتی در بورس انرژی به شرح ذیل خواهد بود :

1-ابتدا فرد باید این 3 فرم اطلاعاتی را آماده و تکمیل نماید :

•  تشخیص هویت مشتریان حقوقی
•  برگه ی درخواست کد مشتریان حقوقي
• اطلاعیه ریسک ( این برگه مخصوص مشتریانی است که در بازار مشتقه فعالیت می کنند، لذا فقط فعالان بازار برق بورس انرژی باید این فرم را پر کنند)

2-در مرحله بعد باید این اطلاعات را برای کارگزاری آماده و ارسال کند :

اساسنامه، شناسه ملی، شرکتنامه، آگهی روزنامه رسمی در خصوص تأسیس و آخرین تغییرات آن،پروانه بهره برداری،  اطلاعیه آخرین تغییرات مدیران صاحبین امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکین یا شرکای بالای ده درصد، موسسین، اعضای هیأت مدیره و مدیرعامل، بازرسین، حسابداران و نشانی محل سکوت آنها.

3-در مرحله آخر باید نسبت به تحویل اصل و یا کپی برابر اصل مدارک شناسایی و هویتی زیر اقدام نماید:

  مدارک شناسایی صاحبان امضای مجاز و اعضای هیأت مدیره شامل شناسنامه، کارت ملی و تمامی صفحات مدارک مذکور .

نحوه معامله در بورس انرژی 

پس از ارسال کد معاملاتی برای مشتری ، فرد می‌تواند اقدام به معامله در بازار بورس انرژی نماید. برای معاملات، مشتریان موظفند قبل از شروع به کار در تالارهای بورس انرژی، سفارش خرید خود را از طریق پر کردن فرم های مخصوص خرید یا فروش به کارگزاری ارسال نمایند. 

بورس انرژی دارای سه بازار ؛ فیزیکی، مشتقه و فرعی است که در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته شده در بورس و در بازار مشتقه، اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده و در بازار فرعی ، کالاهای تک محموله‏ای و خارج از گونه معامله می شوند.

همچنین بازار فیزیکی  شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل‌های انرژی است. بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله و تابلوی سوم بورس انرژی به بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله تخصیص یافته که در آن صندوق های سرمایه گذاری پروژه ها و گواهی ظرفیت ارائه می شود .

ساعت کاری بورس انرژی

ساعت کاری معاملات بازار  در رینگ داخلی  و بین الملل بازار فیزیکی؛ از ساعت 9:30 صبح شروع و در ساعت 16:30 هر روز معاملاتی پایان خواهد یافت. ساعت کاری معاملات جهت فعالیت در بازار مشتقه، برای اوراق سلف موازی استاندارد برق، از ساعت  8:30 صبح هر روز شروع می شود و در ساعت 12:30 ظهر همان روز نیز پایان خواهد یافت. در بازار برق شروع کار ، از ساعت 9:30 دقیقه صبح هر روز شروع خواهد شد و تا ساعت 12 ظهر همان روز نیز پایان می یابد .

قراردادهای قابل معامله در بورس انرژی 

1-قرارداد نقدی:

به قرارداد مورد معامله که در بازار فیزیکی انجام می شود و پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن برطبق دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی (مصوب هیئت مدیره سازمان) انجام می پذیرد ، قرارداد نقدی گفته می شود .

2-قرارداد نسیه:

قرارداد مورد معامله در بازار فیزیکی که کالا در هنگام معامله تحویل داده می شود و بهای کالا در تاریخ  سررسید و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای پرداخت می گردد، قرارداد نسیه اطلاق می شود.

3-قرارداد سلف:

به قرارداد مورد معامله که در بازار فیزیکی انجام می شود و بر طبق آن کالا در زمانی مشخص در زمان آینده تحویل داده می شود ولی بهای آن در هنگام معامله و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی پرداخت می گردد ، قرارداد سلف گفته می شود .

4-قرارداد کشف پریمیوم:

قرارداد کشف پریمیوم قراردادی است که بر طبق آن طرفین معامله توافق می کنند که کالا در زمان مشخصی در زمان آینده بارگیری، حمل و تحویل داده شود، اما قیمت کالا بر اساس قیمت نهایی که از قیمت پایه به علاوه مابه التفاوت توافق شده تشکیل شده است، پرداخت می گردد.

5-قرارداد سلف موازی:

به قراردادی گفته می شود که بر اساس آن خریدار و فروشنده در مورد مبلغ معامله توافق می کنند و قیمت کالا را در روز انعقاد قرارداد مشخص میکنند و همچنین توافق می کنند که مقدار مشخصی از کالا را در زمان مورد توافق ردو بدل کنند یعنی فروشنده در تاریخ مشخصی کالا را به خریدار تحویل دهد.

6-قرارداد آتی :

به قراردادی که در بازار مشتقه معامله می شود و به موجب آن فروشنده تعهد می دهد که در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را با قیمتی که الان تعیین می‌کنند، بفروشد و در عوض آن ، طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری نماید ، قرارداد آتی اطلاق می گردد .

7-قرارداد اختیار معامله :

قراردادی است که جهت معامله اوراق بهادار انجام می شود و براساس آن، معامله گر در ازای پرداخت مبلغ مشخصی، حق(نه الزام و تعهد) دارد که در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به خرید یا فروش دارایی اقدام کند.

کارگزاری اقتصاد بیدار

با توجه به اهمیت و خاص بودن بورس انرژی، کارگزاری اقتصاد بیدار به عنوان کارگزار پیشرو در زمینه بورس انرژی و همچنین کارگزار رتبه الف بازار سرمایه سعی بر آن داشته تا با رصد تحولات نسبت به برنامه ریزی و ارائه خدمات بهتر به مشتریان در این زمینه گام بردارد. اهم فعالیت های کارگزاری اقتصاد بیدار در این زمینه عبارتند از :

1-آموزش ورود به بورس انرژی برای فعالین این بازار

2-اطلاع رسانی به موقع عرضه ها و تغییرات قیمت ها و هرگونه تغییرات در بازار بورس انرژی

3- ارائه خدمات مشاوره به مدیران جهت تسهیل فرآیند تصمیم گیری در معاملات

4-پیش بینی روند بازار در آینده

5-ارائه خدمات خرید و فروش حامل های انرژی برای مشتریان در بهترین قیمت ها

6- ارائة مشاوره به مدیران جهت پذیرش کالاهای تولیدی شرکت ها  و عرضه ی آن ها در بورس انرژی