برای تحلیل صنعت پالایشی در بازار بورس، به اطلاعات و دانشی که مربوط به این صنعت می‌باشد، نیاز داریم. دانستن مفهوم کرک اسپرد و انواع آن، بررسی چگونگی تاثیر کرک اسپرد پالایشگاه‌ها در سودآوری از جمله مواردی است که در تحلیل بنیادی سهام مورد توجه قرار می‌گیرند.

در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار قصد داریم به سوالات پیرامون کرک اسپرد پاسخ دهیم. با ما همراه باشید.

کرک اسپرد چیست؟

کرک اسپرد Crack Spread به تفاوت کلی قیمت گذاری بین هر بشکه نفت خام و فرآورده‌های نفتی و پالایش شده از آن اشاره دارد. به بیان ساده‌تر، به اختلاف قیمت بین یک بشکه محصول با یک بشکه نفت خام، کرک اسپرد گفته می‌شود.

کرک اسپرد (مابه تفاوت قیمت نفت خام و فرآورده) پالایشگاه‌های ایران حدودا به 7 رسیده است که این موضوع متاثر از افزایش قیمت نفت بوده و در صورت ثبات، همچنان این عدد بالاتر خواهد رفت.

«کرک» اصطلاحی برای تجزیه نفت خام به محصولات اصلی، از جمله گازهایی مانند: پروپان، سوخت گرمایشی، بنزین، تقطیرهای سبک (مانند سوخت جت)، تقطیرهای میانی (مانند سوخت دیزل) و تقطیرهای سنگین (مانند گریس) می‌باشد.

قیمت هر بشکه نفت خام و قیمت محصولات مختلف حاصل از آن همیشه یکسان نیستند و همین امر منجر به تفاوت و مجزا بودن قیمت‌ها می شود. در صنعت پالایشی صرفا تفاوت قیمت و فرآوره‌های نفتی مورد نظر نمی‌باشد، بلکه برآیند تغییر قیمت این دو بر پالایشگاهی‌ها مهم و تاثیرگذار است.

در معامله پالایش نفت خام توجه به قیمت بازار محصولات جانبی نیز باید توجه داشت. به دلیل آنکه تفاوت قیمت پالایشگاه‌های نفت می‌تواند بر حاشیه سود آن‌ها تأثیر گذار باشد، مهم است.

حاشیه سود پالایشگاه‌ها به عوامل مختلفی همچون فصلی بودن هوا، منابع جهانی، زمان، میزان عرضه و تقاضا بستگی دارد.

پالایشگاه‌ها برای کاهش ریسک قیمت‌گذاری از قیمت آتی و برای پوشش ریسک نوسان قیمت، از کرک اسپرد استفاده می‌کنند. در حالی که سوداگران قصد دارند از اختلاف قیمت بین نفت خام و اجزای جانبی آن سود ببرند.

به عنوان مثال، اگر یک پالایشگاه به فروش بنزین وابسته باشد و قیمت بنزین به زیر قیمت نفت خام کاهش پیدا کند، این امر احتمالاً منجر به ضرر پالایشگاه خواهد شد.

مثال کرک اسپرد پالایشی ‌ها

اولین قدم تبدیل قیمت محصول پالایش شده به دلار در هر گالن است. برای درک این موضوع به مثال توجه نمایید. فرض کنید در هر بشکه 42 گالن نفت وجود دارد. بنابراین، می‌توان با توجه به هر گالن مصرف شده برای تولید محصول پالایشی، کرک اسپرد آن را حساب کرد.

برای مثال، در حال حاضر قیمت فروش یک بشکه نفت 15 دلار می‌باشد، پالایشگاه‌ها نفت را به بنزین تبدیل می‌کنند و پس از انجام عملیات پالایش و تصفیه آن را به قیمت 20 دلار به خریدار می‌فروشند. در این حالت، 5 دلار تفاوت قیمت، کرک اسپرد بنزین می‌باشد.

برای هر فرآورده یک کرک اسپرد(Crack Spread) مجزا در نظر گرفته می‌شود و پالایشگاه‌ها برای هر فرآورده، کرک اسپرد جداگانه‌ای در نظر می‌گیرند. در این مثال فرض می‌کنیم، پالایشگاه گازوئیل را به قیمت 18 دلار عرضه می‌کند، بنابراین کرک اسپرد آن 3 دلار می‌شود. به این تفاوت قیمت مثبتی که وجود دارد، به اصطلاح کرک اسپرد مثبت گفته می‌شود.

کرک اسپرد می‌تواند مثبت یا منفی باشد. زمانی که کرک اسپرد محصول پالایشگاه منفی شود، به معنای این است که محصول زیان‌ده پالایشگاه است. عمدتا نفت کوره دارای کرک اسپرد منفی یا کرک اسپرد زیان‌ده است.

نفت کوره(Fuel Oil) باقی مانده تقطير نفت خام در پالایش است که در سوخت كشتی‌ها، قطارها، نيروگاه‌های برق، واحدهای صنعتی بزرگ و كوچک استفاده می‌شود.

عوامل موثر بر کرک اسپرد

1- مسائل ژئوپلیتیکی: یکی از عواملی که بر کرک اسپرد تأثیر دارد، مسائل ژئوپلیتیکی است. به طور کلی، در دوره‌های عدم‌اطمینان سیاسی و بی‌ثباتی، احتمال کاهش در عرضه نفت وجود خواهد داشت. نتیجه این کاهش عرضه، افزایش قیمت نفت خام نسبت به محصولات پالایش شده است.

2- سیاست خارجی: همچنین تغییر در سیاست خارجی بر عملکرد تولیدکنندگان نفت خام و قیمت محصولات جانبی نفت خام تأثیر گذار است.

3- تغییرات فصلی: شرایط آب و هوایی غالب به طور عمده تغییرات فصلی، بر کرک اسپرد تأثیر می‌گذارد. در فصل تابستان، برای محصولات جانبی خاص مانند بنزین و گازوئیل تقاضای بیشتری وجود دارد که به طور قابل توجهی کرک اسپرد را تقویت می‌کند. همچنین فصل زمستان تقاضا برای تقطیرهایی مانند سوخت دیزل و بنزین موتور را افزایش می‌دهد و منجر به کرک اسپرد بیشتر می‌شود.

4- تغییر قیمت ارز: بین نفت خام و قدرت نقدینگی رابطه معکوس وجود دارد. هرگونه تغییر در قدرت یک ارز ممکن است بر قیمت نفت خام و در نهایت بر کرک اسپرد تأثیرگذار باشد. وقتی ارزش یک ارز کاهش می‌یابد، قیمت نفت خام افزایش می‌یابد و این باعث تضعیف کرک اسپرد می‌شود.

نحوه استفاده از کرک اسپرد

برای معامله سهام انرژی و معاملات آتی نفت خام، درک برخی از محرک‌ها و خروجی‌های بازار انرژی بسیار مهم است. شرکت‌های نفتی، نفت‌خام خود را به پالایشگاه‌هایی می‌فروشند که آن را به محصولات تصفیه و پالایش شده مانند گاز یا گازوئیل تغییر می‌دهند.

نفت خام با حرارت (گرمایش) و فشرده‌سازی در دماهای مختلف تصفیه و سایر فرآورده‌های نفتی، با توجه به درجه‌ای که حرارت داده می‌شوند، تولید می‌شوند.

در تصویر زیر می‌توانید ببینید محصولات در چه دمایی تولید می‌شود.

توجه به قیمت محصولات تصفیه شده برای معامله‌گران بسیار مهم است؛ زیرا این قیمت‌ها (در درجه اول بنزین و سوخت دیزل) محرک ایجاد تقاضا برای نفت خام دریافت شده پالایشگاه‌ها می‌باشند و متعاقباً بر قیمت نفت خام نیز تأثیرگذار است.

انواع کرک اسپرد

1: 1 کرک اسپرد ساده

3: 2: 1 کرک اسپرد

5: 3: 2 کرک اسپرد

کرک اسپرد 1: 1 یکی از رایج‌ترین انواع کرک اسپرد پالایشگاه است که نشان‌دهنده حاشیه سود می‌باشد. به این معنا که نفت خام را می‌خرد و محصولات پالایش شده (مانند سوخت دیزل ، بنزین ، سوخت جت) را می‌فروشد. به عبارتی اختلاف بین محصولات پالایش شده و نفت خام است.

همانطور که در مثال هم گفته شد، بسیاری از محصولات پالایش شده را باید به نرخ دلار به ازای هر گالن تبدیل کرد. بنابراین اگر محصول پالایش شد‌ه به دلار در هر بشکه تبدیل نشده باشد، لازم است این کار انجام شود.

برای مثال اگر هر بشکه 42 گالن نفت باشد، ما برای تبدیل NY Harbour ULSD، قیمت هر دلار گالن ULSD را در 42 ضرب می‌کنیم.

اگر ارزش محصول تصفیه شده بیشتر از قیمت نفت خام باشد، کرک اسپرد سودآور است. از طرف دیگر، اگر ارزش محصول پالایش شده کمتر از مقدار نفت خام باشد، کرک اسپرد سودآور نیست.

کرک اسپرد(Crack Spread) معمولاً با استفاده از دو روش معامله می شود:

1- کرک اسپرد تک محصول

کرک اسپرد تک محصول از متداول‌ترین نوع کرک اسپرد است و منعکس کننده تفاوت حاشیه پالایشگاه بین نفت خام و محصولات تصفیه شده مانند گازوئیل یا بنزین می‌باشد.

2. کرک اسپرد چند محصول

اسپردهای چند محصول برای انعکاس عملکرد محصولات تصفیه شده طراحی شده است. طبق گفته گروه CME، میزان تولید بنزین دو برابر نفت مایع تقطیر شده است.

این نسبت باعث شده است که کرک اسپرد 3: 2: 1 بر استراتژی پوشش ریسک تمرکز کند. کرک اسپرد نسبت 3: 2: 1 یعنی با خرید سه بشکه در معاملات آتی نفت خام و فروش دو بشکه در معاملات آتی بنزین و یک بشکه آتی نفت کوره معامله می‌شود.

پالایشگاهی که عملکرد پایین‌تری از بنزین نسبت به سایر مواد تقطیر دارد ممکن است از ترکیبات دیگری مانند اسپرد 5: 3: 2 استفاده کند. نسبت 5: 3: 2 با خرید پنج بشکه معاملات آتی نفت خام و فروش سه معاملات آتی بنزین و دو معاملات آتی نفت کوره پالایشی معامله می شود.

همانطور که تولیدکنندگان و مصرف کنندگان نفت توانایی و استراتژی پوشش ریسک قیمت‌های ناپایدار نفت دارند، پالایشگاه‌ها نیز استراتژی پوشش ریسک خود را دارند.

در حقیقت، می‌توان ادعا کرد که حتی پالایشگاه‌ها بیشتر از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نیاز به تضمین استراتژی پوشش ریسک دارند؛ زیرا حاشیه سود آنها تنها بر اساس قیمت یک کالا نمی‌باشد، بلکه حداقل دو و اغلب چندین کالا است. قیمت مواد اولیه یا ورودی (نفت خام) و همچنین خروجی آنها (سوخت پناهگاه، روغن گرمایش، بنزین، سوخت دیزل، بنزین، سوخت جت و غیره).

بسیاری از پالایشگاه‌ها با خرید در معاملات آتی نفت خام یا مبادله و فروش همزمان محصولات پالایش شده یا معاملات سوآپ، از ریسک قرار گرفتن در معرض نوسان قیمت کرک اسپرد (Crack Spread) جلوگیری می‌کنند. در نتیجه پالایشگاه می‌تواند حاشیه پالایش را اصلاح یا ثابت حفظ کند.

حاشیه سود یک پالایشگاه نفت می‌تواند به میزان قابل توجهی توسط محرک‌های اساسی مختلف قیمت ورودی (نفت خام) و خروجی (محصولات پالایش شده) تحت تأثیر قرار بگیرد. قیمت محصولات تصفیه شده نیز می‌تواند جدا از یکدیگر و یا در برخی مواقع برعکس حرکت کند.

وقتی این اتفاق می‌افتد، می‌تواند به طور قابل توجهی بر کرک اسپرد تأثیر بگذارد و باعث شود تا تصفیه‌خانه تقاضای خود را برای نفت خام تغییر دهد.

همچنین قیمت محصولات پالایشی می‌تواند جدا از یکدیگر و یا در برخی مواقع برعکس حرکت کنند. زمانی که این اتفاق می‎افتد به طور قابل توجهی بر کرک اسپرد تأثیر می‌گذارد و باعث تغییر تقاضای نفت خام در پالایشگاه می‌شود.

به عنوان مثال، وقتی قیمت محصولات پالایش ثابت است و قیمت نفت افزایش یابد، به طور معمول شاهد محدود شدن اسپرد خواهیم بود.

پالایشگاه ممکن است تولید خود را کاهش دهد و باعث گسترش مجدد اسپرد شود. یا اگر قیمت نفت کاهش یابد و قیمت محصولات پالایش شده ثابت بماند یا حتی افزایش یابد، احتمال دارد انتظار گسترش اسپرد را داشته باشیم. در صورت شدت گرفتن اسپرد، پالایشگاه‌ها تولید خود را کاهش می‌دهند تا با محدود کردن عرضه محصولات پالایشی، حاشیه سود خود را بازیابند.

همانطور که گفته شد، افزایش تقاضا در نرخ کرک اسپرد تاثیر گذار است و بیان کننده فروش بیشتر می‌باشد اما در نظر داشته باشید که ظرفیت تولید کرک اسپرد پالایشگاه‌ها نیز محدود است و مقداری از تولیدات آن‌ها مانند نفت کوره، زیان است و هزینه‌هایی مانند هزینه تعمیر قطعات، نرخ دستمزد، هزینه توزیع و هزینه‌های دیگر از مواردی هستند که نمی‌توان از آن‌ها چشم‌پوشی نمود.

جمع‌بندی

در تعریف کرک اسپرد بیان کردیم که به اختلاف قیمت بین یک بشکه محصول با یک بشکه نفت خام، کرک اسپرد گفته می‌شود. در تاثیر کرک اسپرد بر سودآوری پالایشگاه‌ها اینگونه متوجه شدیم که با افزایش قیمت نفت کرک اسپرد، سود شرکت‌های پالایشی نیز افزایش می‌یابد که موجب افزایش EPS شرکت‌ها می‌شود.

برای تحلیل سهم پالایشگاهی تنها در نظر داشتن کرک اسپرد (Crack Spread) کافی و لازم نیست. توجه به بسیاری از عوامل مانند تغییرات فصل، سیاست‌های خارجی، عوامل موثر بر کاهش تقاضا، کمبود کیفیت استاندارد و ... اهمیت دارد.